Η πανδημία της νόσου Covid-19, που προκαλείται από τον νέο κορωνοϊό SARS-CoV-2, έχοντας εξαπλωθεί πλέον σε περισσότερες από 210 χώρες και περιοχές αποτελεί μια δυσμενή κατάσταση για την υγεία των πολιτών τόσο άμεσα λόγω της προσβολής από τον ιό, όσο και έμμεσα λόγω των επιδράσεων στην ψυχική υγεία.
Ο πανικός και οι αγχώδεις διαταραχές που δημιουργούνται υπό την απειλή ενός μεταδοτικού ιού, δεν είναι φαινόμενα δίχως προηγούμενο. Η επιδημία της γρίπης και άλλων λοιμωδών νόσων εμφάνισαν παρόμοια αποτελέσματα στον πληθυσμό.
Ωστόσο η απαραίτητη κάλυψη της πανδημίας του κορωνοϊού από τα μέσα ενημέρωσης, καθώς και ο αναγκαίος εγκλεισμός που εφαρμόστηκε για την αντιμετώπιση της εξάπλωσης της νόσου, οδήγησαν στη διαμόρφωση μιας ιδιόμορφης κατάστασης με ευρείες αρνητικές επιπτώσεις, στις οποίες συμπεριλαμβάνονται η εμφάνιση ήπιων ψυχικών διαταραχών σε υγιή άτομα καθώς και η απορρύθμιση της υπάρχουσας νόσου σε ψυχιατρικούς ασθενείς.
Το στίγμα των ανθρώπων που νοσούν, οι ψυχώσεις συμπεριλαμβανομένων των παραληρητικών ιδεών, ο ανεξέλεγκτος πανικός καθώς και η αγχώδης διαταραχή αποτελούν ψυχιατρικές καταστάσεις που συνδέονται άμεσα με την τρέχουσα πανδημία.
Η συνεχώς αναπτυσσόμενη ιδέα της ιικής απειλής οδηγεί σε συμπεριφορές που σχετίζονται με αυξημένο άγχος και εκδηλώνονται με τη μη ελεγχόμενη συλλογή προμηθειών που αφορούν τόσο τα είδη πρώτης ανάγκης όσο και ιατρικά αναλώσιμα όπως γάντια, μάσκες, αντισηπτικά διαλύματα, ακόμη και τα εκάστοτε φάρμακα που ανακοινώνονται πως δοκιμάζονται σε θεραπευτικά σχήματα για την αντιμετώπιση της νόσου.
Οι διαταραχές ύπνου και η δυσκολία ανταπόκρισης στις οδηγίες που έχουν δοθεί παρατηρούνται συχνά στον γενικό πληθυσμό. Άτομα με ψυχικές ασθένειες εμφανίζονται ιδιαιτέρως ευάλωτα στις ψυχοπιεστικές συνθήκες μιας πανδημίας.
Σύνδρομο γενικευμένου άγχους και Ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή (ΙΨΔ- OCD)
Η εμφάνιση αγχώδων διαταραχών αποτελεί άμεσο επακόλουθο μιας πανδημίας.
Ως άγχος, ορίζεται το αόριστο και δυσάρεστο αίσθημα που αναπτύσσεται στην ιδέα ενός επικείμενου αγνώστου κινδύνου, κάτι που το καθιστά αλληλένδετο με την εμφάνιση ενός ιού που εξαπλώνεται ταχύτατα και απειλεί τη ζωή.
Ο φόβος πιθανής προσβολής από τον ιό, η σκέψη πως κοντινά μας πρόσωπα ενδέχεται να κινδυνέψουν, καθώς και η ανησυχία που ακολουθεί την εμφάνιση συμπτωμάτων ακόμη και εξαιρετικά ήπιων, είναι μερικές εκδηλώσεις του εκλυόμενου από την τρέχουσα πανδημία άγχους.
Στο σημείο αυτό είναι απαραίτητο να τονιστεί η εννοιολογική διαφορά μεταξύ φόβου και φοβίας, καθώς ο φόβος αποτελεί το ανάλογο με το μέγεθος της απειλής συναίσθημα που εκλύεται από ένα συνειδητό και αναγνωρίσιμο παράγοντα, ενώ η φοβία περιλαμβάνει την πρόκληση δυσανάλογης, υπερβολικής και παράλογης αντίδρασης.
Η απουσία συγκεκριμένης θεραπείας για τη νόσο Covid-19 πυροδοτεί τη ύπαρξη φοβικών συναισθημάτων και γενικευμένου άγχους.
Στη συντριπτική πλειοψηφία των περιπτώσεων, τα δημιουργούμενα συμπτώματα δεν επαρκούν για τη διαγνωστική ταυτοποίηση συνδρόμου γενικευμένου άγχους και συναφών διαταραχών, όπως αυτά έχουν βαθμονομηθεί από το Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο Ψυχικών Διαταραχών (DSM-5), αλλά το άτομο μπορεί να επωφεληθεί από ειδικό ψυχικής υγείας και θα έπρεπε να ενθαρρύνεται η αναζήτηση βοήθειας.
Όσον αφορά την Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή, η διαρκής φοβία λοίμωξης, η ανεξέλεγκτη ανάγκη για αυτοκαθαρισμό, απολύμανση των επιφανειών και η αντιμετώπιση της ομήγυρης ως πηγή της λοίμωξης είναι τα συχνότερα επακόλουθα της πανδημίας στη νόσο. Λαθεμένες αντιλήψεις, όπως για παράδειγμα η μίανση του δέρματος μπορούν να οδηγήσουν σε εμμονικές συμπεριφορές.
Στατιστικά, το 75% των ασθενών με ΙΨΔ εμφανίζουν αισθητηριακές στρεβλώσεις (διαταραχές στην ένταση και την ποιότητα του αντιληπτικού βιώματος-υπερακουσία, μικροψία) καθώς και ψευδείς αντιλήψεις, χωρίς απαραίτητα να διαμορφώνουν ψευδαισθήσεις με την απόλυτη έννοια του όρου.
Συμπεριφορικά μοτίβα που περιλαμβάνουν υπερβολική καθαριότητα, αποτελούν πυρήνα της Ιδεοψυχαναγκαστικής Διαταραχής και είναι αναμενόμενο να οξυνθούν στην τρέχουσα πανδημία.
Η εξ επαφής αντιδραστική δερματίτιδα που προκαλείται από την υπέρχρηση καθαριστικών και το τακτικό πλύσιμο των χεριών μπορεί να επιφέρει να αντίθετα από τα επιθυμητά αποτελέσματα, λόγω του εκζέματος που αναπτύσσεται στα άκρα.
Η λύση της συνέχειας του δέρματος που αποτελεί φυσικό φραγμό, αυξάνει την πιθανότητα λοίμωξης από τον νέο κορωνοϊό καθώς και από άλλους παθογόνους μικροοργανισμούς. Η εμπλοκή κλινικών ψυχιάτρων και δερματολόγων με ΙΨΔ ασθενείς εμφανίζεται αυξημένη την τρέχουσα περίοδο.
Τέλος η εσπευσμένη δημοσίευση ερευνών, που τις καθιστά αναξιόπιστες, η ανάκληση επιστημονικών θέσεων καθώς και η ευρύτερη παραπληροφόρηση ενδέχεται να αυξήσουν την ευαισθησία των ατόμων αυτών στον πανικό που δημιουργεί η πανδημία και να απορυθμίσουν την υποκείμενη ψυχική διαταραχή καθιστώντας τους μη λειτουργικούς.
Στίγμα και θεωρίες συνομωσίας
Ένα άμεσο παρελκόμενο της πανδημίας, είναι ο στιγματισμός, όχι μόνο των ατόμων που έχουν προσβληθεί από τον ιό, αλλά και σχετικών φορέων και εργαζομένων στο σύστημα υγείας, φαινόμενο που έχει εμφανιστεί και καταγραφεί σε πολλές χώρες που έχουν πληγεί από τον SARS-CoV-2.
Όσον αφορά τη νόσο Covid-19, οι Ασιάτες και συγκεκριμένα οι Κινέζοι στιγματίζονται άμεσα χωρίς αυτό να εμποδίζει και την περιθωριοποίηση των ατόμων που νόσησαν, ευρύτερα χωρίς την εθνική ταυτότητα να αποτελεί κριτήριο.
Το στίγμα είναι επακόλουθο κυρίως της ανεπαρκούς πληροφόρησης καθώς και της διοχέτευσης επιστημονικών δεδομένων στον πληθυσμό, που αποτελεί, ναι μεν ένα είδος ενημέρωσης, αλλά πολλές φορές τα δεδομένα αυτά τείνουν να εμφανίζονται συγκεχυμένα σε ανθρώπους που δεν σχετίζονται με τον τομέα της υγείας.
Οι ψυχίατροι λειτουργούν ως η φωνή της λογικής, προσπαθώντας να παρέχουν στους ασθενείς τους βασικές και επιστημονικά τεκμηριωμένες πληροφορίες.
Η αντιμετώπιση των αρμόδιων φορέων με καχυποψία είναι απότοκο των θεωριών συνομωσίας που κυκλοφορούν ανεξέλεγκτα. Η διακίνηση των θεωριών αυτών και η επακόλουθη έλλειψη εμπιστοσύνης που δημιουργείται οδηγούν σε ακραίες θέσεις όπως το αντι-εμβολιαστικό κίνημα και η μη συμμόρφωση σε θεραπεία ή στις γενικότερες δοθείσες οδηγίες.
Οι ασθενείς που πάσχουν από ψυχωτικές διαταραχές είναι εξαιρετικά ευάλωτοι στις θεωρίες συνωμοσίας. Η υπερέκθεση σε ειδήσεις που αφορούν την εξάπλωση του ιού μπορεί να οδηγήσει σε επιδείνωση των σωματικών συμπτωμάτων που περιλαμβάνονται στην κλινική εκδήλωση της νόσου, όπως για παράδειγμα στην εμφάνιση παραισθήσεων.
Η επίμονη αναγνώριση συμπτωμάτων που σχετίζονται με τον Covid-19 είναι συχνή, και δυσκολεύει εξαιρετικά τη διάκριση της πραγματικής ύπαρξης λοίμωξης από την πλασματική αντίληψη αυτής.
Η εξελισσόμενη πανδημία του νέου κορωνοϊού εμφανίζει σημαντικές επιπτώσεις στη σφαίρα της ψυχικής υγείας, με συναισθήματα άγχους και φόβου να κατακλύζουν τον γενικό πληθυσμό, ενώ τα άτομα με υπάρχουσες ψυχικές νόσους επηρεάζονται άμεσα από την κατάσταση αυτή. Η προέκταση της πανδημίας στη σφαίρα της ψυχικής υγείας δεν πρέπει να αγνοηθεί.
Η ανταπόκριση των ψυχιάτρων και η οργάνωση γραμμών ψυχιατρικής υποστήριξης για θέματα πανδημίας είναι ικανοποιητική και αποτελεσματική, προσφέροντας έτσι πολύτιμη βοήθεια.
Ως ατομικές μονάδες, αυτό που μπορούμε εμείς να κάνουμε, είναι να επιδείξουμε αυξημένη στοργή σε άτομα του περίγυρου μας τα οποία δείχνουν να επηρεάζονται περισσότερο από την ύπαρξη του ιού και τον εγκλεισμό, να ενθαρρύνουμε την εξωτερίκευση αρνητικών σκέψεων και ιδεών καθώς και να αναγνωρίζουμε την εμφάνιση ψυχικών συμπτωμάτων σε εμάς τους ίδιους, κάτι που αποτελεί ακρογωνιαίο λίθο στην αναζήτηση βοήθειας.
Η φροντίδα ατόμων που πάσχουν από ψυχικές νόσους είναι απαραίτητη και θα πρέπει να πραγματοποιείται με αφοσίωση και προσοχή.
Η αύξηση των επισκέψεων στον θεράποντα ιατρό καθώς και η διασφάλιση της συμμόρφωσης στην φαρμακευτική αγωγή μπορούν να αποτρέψουν την εμφάνιση ακραίων συμπεριφορών και να θωρακίσουν την διατήρηση των ισορροπιών τόσο για το άτομο που νοσεί όσο και για το οικογενειακό περιβάλλον που είναι εύθραυστο.
Το αίσθημα της ελπίδας πρέπει να διατηρείται και να διακινείται, εμποδίζοντας έτσι την εξάπλωση του φόβου και της απελπισίας.
